उजागर हुँदै अन्नपूर्णको ऐतिहासिक शीतल गुफा
गण्डकी : ऐतिहासिक, धार्मिक एवं पुरातात्विक महत्व बोकेको कास्कीको अन्नपूर्ण गाउँपालिका–५ झोवाङको शीतल गुफा उजागर हुने क्रममा रहेको छ । स्थानीय बासिन्दाको अथक प्रयासबाट यतिखेर गुफा पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा विकास भएको हो ।दुई सय ५० मिटर लम्बाइको सो गुफाको प्रवेशद्वारमा परम्परागत कुटानीपिसानीका साधन ढिक्की र जाँतो, पञ्चेबाजा, महादेवलाई कालीनागले बेरेको, सिद्धिविनायक, बूढानीलकण्ठ, बुद्धलगायत विभिन्न देवीदेवताका आकृति स्पष्ट देख्न सकिन्छ ।
विसं २०३७ मा शीतला माध्यामिक विद्यालय विरेठाँटीका प्रधानाध्यापक शिवप्रसाद पौडेल विद्यार्थीसहित पहिलो पटक प्रवेश गरेपछि मात्रै गुफा पत्ता लागेको शीतल गुफा धार्मिक तथा पर्यटकीय विकास संस्थाका अध्यक्ष प्रमोदकुमार पौडेलले जानकारी दिए।
उनका अनुसार सुगम स्थान एवं प्रचुर पर्यटकीय सम्भावना रहेर पनि ओझेलमा परेको प्राचीनकालीन सो गुफा पोखरा–बागलुङ सडकखण्डको झुवारी खोला पुलसँगै रहेको छ । गुफा परिसरमा रहेको चट्टानलाई विभिन्न देवीदेवताका आकर्षक आकृति दिने र नेपालको झण्डा राख्ने तयारी भइरहेको उनको भनाइ छ । “गुफाको प्रवेशद्वारबाट करिब एक सय मिटरभित्र पुगेपछि १० मिटरको उचाइमा रहेको दोस्रो तलामा भर्याङमार्फत प्रवेश गरिन्छ”, उनले भने, “उक्त स्थानमा पानीका कुण्ड रहेका छन्, सुरक्षाका हिसाबले अहिले त्यो ठाउँमा जानका लागि बन्द गरिएको छ ।”अध्यक्ष पौडेलका अनुसार सडकदेखि ५० मिटरको दूरीमा रहेको गुफासम्म पुग्नका लागि सुविधायुक्त पदमार्ग, आवश्यकताअनुसार फलामे भर्याङ, च्यालन गेटसहितको आकर्षक प्रवेशद्वार निर्माण गर्नुका साथै गुफाभित्र सिँढीसहितको बाटोसमेत निर्माण गरिएको छ ।
सडकबाट गुफासम्म पुग्न र आसपासमा विभिन्न देवीदेवताका मठ मन्दिर, यज्ञशाला, कार्यालय व्यवस्थापनसहित अवलोकनकर्ताको सुविधाका लागि आवश्यक खानेपानी, शौचालयसहित सम्पूर्ण निर्माण कार्यमा रु डेढ करोडभन्दा बढी खर्च भएको निवर्तमान अध्यक्ष सदाखर पौडेलले जानकारी दिए।गुफाको विकासका लागि गण्डकी प्रदेश सरकार सामाजिक विकास मन्त्रालय, डिभिजन वन कार्यालय, गाउँपालिका र स्थानीयको सहभागिता जुटाएर आवश्यक भौतिक संरचना निर्माण गरिएको उनको भनाइ छ ।
“गुफा फराकिलो रहेका कारण ओहोरदोहोरमा खासै समस्या छैन”, निवर्तमान अध्यक्ष पौडेलले भने, “दर्शकको सुविधाको लागि पार्किङ, बाटो र विद्युत्को समेत व्यवस्था गरिएको छ ।” गुफा प्रवेशका लागि गाउँपालिकासँग स्वीकृति लिएर पहिलो पटक यही वैशाखदेखि टिकटको व्यवस्था गरिएको छ । अवलोकन गर्ने आन्तरिक एवं बाह्य पर्यटकका लागि रु ५० र विद्यार्थीका लागि रु ३५ कायम गरिएको सचिव शिवप्रसाद पौडेलले जानकारी दिए।
गुफा व्यवस्थापन समितिले पूजापाठ र टिकटका लागि एक वर्षको रु ६५ हजारमा ठेक्का लिएका स्थानीय पद्म पौडेलका अनुसार एक महिनाको अवधिमा विभिन्न देशका छ जना विदेशीसहित छ सय २० जनाले टिकट काटेर अवलोकन गरिसकेका छन् । मुक्तिनाथ लगायतका तीर्थयात्री र भ्रमण गर्ने टोली बस रोकेर शीतल गुफामा अध्ययन अवलोकन गर्ने पर्यटकको आकर्षण बढेको बताउँदै उनले भने, “विद्यार्थी पनि ग समूहमा आउने गरेका छन् ।” गाउँपालिकाका अध्यक्ष विष्णु केसीका अनुसार प्राकृतिक स्रोतको उचित संरक्षण र व्यवस्थापन गरेर पर्यटक प्रवद्र्धनका लागि पालिकाको तर्फबाट आवश्यक सहयोग गर्दै आएको बताए। गुफादेखि भूमेथानसम्म पदमार्ग निर्माण भइसकेको छ । सङ्घ सरकारको आर्थिक सहयोगमा निर्माण गरिएको सो पदमार्गबाट सुनाखरीको राजधानी पञ्चासेसम्म पुग्न सकिन्छ ।
अवलोकनका लागि सो स्थानमा पुग्नुभएका पत्रकार महासङ्घ कास्कीका कोषाध्यक्ष तथा कारोबार दैनिकका समाचारदाता दिनानाथ बरालले गुफालाई थप धार्मिक एवं पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा विकास गर्नुपर्ने बताए। ग्रामीण क्षेत्रमा रहेका प्राकृतिक सम्पदाको अध्ययन अनुसन्धान गरी उजागर गर्न सकेमा पर्यटन विस्तारका साथै यस क्षेत्रको विकासमा टेवा पुग्नेमा उनीहरुको विश्वास छ । पोखराबाट ४० किलोमिटरको दूरीमा रहेको झवाङस्थित झुवारीखोलामा अवस्थित सो गुफाभित्र प्रशस्त चमेरा रहेको छन् । गाउँमा कोदोको बीउका लागि गुफाबाट चमेराको मल ल्याएर राखेपछि बीउ राम्रो हुने गरेको स्थानीय बासिन्दाको सामूहिक धारणा रहेको छ ।
सो गुफामा विशेषगरी परम्परादेखि नै बालाचतुर्दशीमा सदबीज छर्ने र शिवरात्रिमा शिवालयमा गाईको दूध चढाउने श्रद्धालु भक्तजनको भीड लाग्ने गर्दछ । सो स्थानमा कास्की, पर्वत र बागलुङदेखि भक्तजन आउने गर्दछन् । मुक्तिनाथको झल्को दिने गरी गुफा परिसरमा एक सय आठ गौमुखे धारा निर्माण गरिएको छ । जिल्ला समन्वय समिति कास्कीको मौजुदा कोषको रु २५ लाखको लागतमा उक्त धारा निर्माण गरिएको हो ।मध्यपहाडी लोकमार्गअन्तर्गत पर्ने सो सडकमा दैनिक सयौँको सङ्ख्यामा यातायातका साधन ओहोरदोहोर गर्ने उक्त क्षेत्रमा रहेको अलौकिक गुफालाई थप पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा विकास गर्न अपरिहार्य भएको यस क्षेत्रका व्यवसायीको सामूहिक धारणा रहेको छ ।
