वैज्ञानिकहरूले धेरै पहिले नै जलवायु सहयोगको अन्त्यको कल्पना गरेका थिए

पेरिस- वैज्ञानिकहरूले बढ्दो राष्ट्रवाद, अवरुद्ध आर्थिक विकास र जलवायु परिवर्तन तथा अन्य विश्वव्यापी चुनौतीहरूमा दशकौँदेखि जारी अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग समाप्त हुनसक्छ भनेर चेतावनी दिएका थिए ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले कूटनीतिक मान्यताहरू र अन्तर्राष्ट्रिय नियममा आधारित व्यवस्थाबाट टाढा जानुभन्दा धेरै पहिले वैज्ञानिकहरूले हरितगृह ग्यास उत्सर्जनका सम्भावित प्रभावहरू बुझ्न विभिन्न सम्भावित भविष्यहरूको नक्साङ्कन गरेका थिए ।

एक दशकअघि विकसित गरिएका यी मध्ये पाँचवटा ‘मार्ग’ संयुक्त राष्ट्रसङ्घको आइपिसिसी जलवायु विशेषज्ञ प्यानलको कामका लागि महत्त्वपूर्ण भए ।

यी २१औँ शताब्दीका लागि भविष्यवाणी होइनन् । बरु, यिनीहरूले व्यापार, आर्थिक विकास, प्राविधिक नवप्रवर्तन र विश्वव्यापी जनसङ्ख्यासहित विभिन्न सामाजिक परिवर्तनहरूसँग के हुन सक्छ भन्ने कल्पना गर्छन् ।

सबैभन्दा आशावादी कथनले दिगो विकास र सुधारिएको समानताको पूर्वानुमान गर्दछ । दोस्रो ‘मध्यमवर्गीय’ परिदृश्य हालको प्रवृत्तिहरूको विस्तार हो ।

तेस्रो प्रतिद्वन्द्वीले भरिएको संसार हो, चौथो बढ्दो असमानताले ग्रस्त छ र पाँचौँले जीवाश्म इन्धनको विस्तारित प्रयोगमा आधारित सुपरचाज्र्ड आर्थिक वृद्धि मान्दछ ।

तथाकथित साझा सामाजिक आर्थिक मार्ग (एसएसपी) को विकासको समन्वय गर्ने इन्टरनेसनल इन्स्टिच्युट फर एप्लाइड सिस्टम एनालिसिसका केवान रियाहीले हालैका वर्षहरूमा तेस्रो परिदृश्यको अनुरूप विश्वले धेरै हदसम्म विकास गरेको बताए।

“यो निश्चित रूपमा पूर्ण उपयुक्त नभए पनि अहिले हामीले देखेको ‘धेरै खण्डित संसार हो’”, रियाहीले भने, “सहयोग अझ कठिन छ, आर्थिक विकास वास्तवमा त्यति आशावादी पनि छैन ।”

– कठिन मार्ग –

वैज्ञानिकहरूको एसएसपी३ परिदृश्यको मूल विवरण यस्तो थियोः “पुनरुत्थानशील राष्ट्रवाद, प्रतिस्पर्धात्मकता र सुरक्षाका बारेमा चिन्ता र क्षेत्रीय द्वन्द्वहरूले देशहरूलाई घरेलु वा धेरैजसो क्षेत्रीय मुद्दाहरूमा बढी ध्यान केन्द्रित गर्न प्रेरित गर्दछ ।”

यो ‘कठिन मार्ग’ तर्कसङ्गत रूपमा सबै काल्पनिक भविष्यहरूमध्ये सबैभन्दा खराब हो ।

तेल, ग्यास र कोइलाबाट सञ्चालित आर्थिक विस्तारपछि ग्रह–ताप उत्सर्जन दोस्रो स्थानमा छ ।

तर सबैभन्दा ठूलो जनसङ्ख्या वृद्धि र सबैभन्दा कमजोर आर्थिक वृद्धि देखाउँदै जलवायु परिवर्तनबाट हुने क्षतिको सन्दर्भमा विभाजित एसएसपी३ विश्व पहिलो स्थानमा छ ।

“यो परिदृश्यले लोकप्रिय पृथकतावादी राजनीतिको हालको तनावलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ जुन आज बढ्दो छ”, जलवायु वैज्ञानिक जेके हाउसफादरले हालैको न्युजलेटर पोस्टमा उल्लेख गरे।

सन् २०२१ मा हाउसफादरले एसएसपी३ लाई ‘ट्रम्प वल्र्ड’ भनेकोमा उनको आलोचना भएको थियो । “तर ऊर्जा र व्यापारको वरिपरि ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालका कार्यहरू अन्य मार्गहरूभन्दा एसएसपी३ सँग धेरै नजिकबाट खेलिरहेको देखिन्छ”, उनले भने।

अमेरिकाले पेरिस जलवायु सन्धि त्यागेको छ, विज्ञान, व्यापार र स्वास्थ्यमा विश्वव्यापी सहयोगबाट पछाडि फर्केको छ र यसको अन्तर्राष्ट्रिय विकास बजेटलाई हटाएको छ ।

वासिङ्टनले विशेष गरी जलवायु परिवर्तन र महिला अधिकारसँग सम्बन्धित संयुक्त राष्ट्रसङ्घको दिगो विकास लक्ष्यहरूको आलोचना गरेको छ ।

घरेलु रूपमा विश्वको दोस्रो सबैभन्दा ठूलो कार्बन प्रदूषक अमेरिकाले कम कार्बन प्रविधिको प्रगतिलाई कमजोर बनाएको छ, जलवायु अनुसन्धान रद्द गरेको छ र मौसम डाटा सङ्कलनलाई पनि अवरुद्ध गरेको छ ।

विश्वका नेताहरूले आफ्नो चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।

“विश्वव्यापी अर्थतन्त्र अमेरिकी नेतृत्वको खुलापन र बहुपक्षवादको आधारमा फस्टाएको थियो… तर आज यो कमजोर हुँदै गएको छ”, युरोपेली केन्द्रीय बैंकका अध्यक्ष क्रिस्टिन लेगार्डले मे महिनाको अन्त्यमा भने।

क्यानाडाका प्रधानमन्त्री मार्क कार्नीले ८० वर्षदेखि रहेको विश्वव्यापी व्यापार प्रणाली ‘समाप्त’ भएको घोषणा गरे भने र चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङले ‘अन्तर्राष्ट्रिय कानूनमा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था र विश्वव्यापी निष्पक्षता र न्याय’ को संरक्षण गर्न आग्रह गरे ।

– नियति होइन –

आजको वास्तविकता काल्पनिक एसएसपी३ संसारबाट फरक पार्ने महत्त्वपूर्ण तरिकाहरू छन् ।

उदाहरणका लागि विश्व जनसङ्ख्या प्रक्षेपणहरू उल्लेखनीय रूपमा कम छन् । “जलवायु प्रविधिको विकास ‘धेरै सफल’ भएको छ”, रियाहीले भने।

सौर्य र वायु ऊर्जाको लागतका साथै विद्युतीय सवारी साधन र ब्याट्रीहरूको नाटकीय गिरावटले कम कार्बन प्रविधिहरूको वृद्धिलाई बढावा दिएको छ ।

कार्बन डाइअक्साइड उत्सर्जन पनि सुस्त भएको छ भने शताब्दीको अन्त्यका लागि भविष्यवाणी गरिएको तापक्रम एक दशक पहिलेभन्दा कम छ । यद्यपि अझै पनि विनाशकारी स्तरमा पुगेको छ ।

वैज्ञानिकहरूले हाल एसएसपी प्रक्षेपणहरू अद्यावधिक गर्दै र जलवायु कथनहरूको नयाँ सेट बनाइरहेका छन् । उनीहरूसँग खुलाउन धेरै कुराहरू छन् ।

रियाहीका अनुसार विश्वव्यापी रूपमा जलवायु नीतिहरूको पूर्ण पतन भए पनि अघिल्लो सबैभन्दा खराब अवस्थाको उत्सर्जन अनुमानहरू सम्भवतः साकार हुने छैन किनभने स्वच्छ ऊर्जा यति सस्तो भएको छ ।

उही समयमा उनले संसारले आगामी वर्षहरूमा पूर्व–औद्योगिक स्तरभन्दा १.५ डिग्री सेल्सियसमा तापक्रम वृद्धि सीमित गर्ने पेरिस सम्झौताको आकांक्षाजनक लक्ष्यलाई लगभग निश्चित रूपमा पार गर्ने बताए।

यसले वैज्ञानिकहरूलाई प्रश्नहरूको नयाँ सेट विचार गर्न बाध्य पारेको छ । उत्सर्जनलाई शून्यमा झार्ने नयाँ उत्तम अवस्था के हो ? यदि वर्तमान नीतिहरू जारी रहे भने के उत्सर्जन लामो समयसम्म उच्च रहनेछ, जसले आउँदो दशकहरूमा तापक्रम बढ्दै जानेछ ?

“यस उच्च ओभरसुटको जलवायुको हिसाबले के प्रभावहरू छन्, जुन दुर्भाग्यवश अहिले हामीले देखेको कुरालाई एक्स्ट्रापोलेट गर्दा बढी र बढी सम्भावित परिदृश्य हो ?” रियाहीले भने।